فین‌تک (Fintech) که ترکیب عبارت «تکنولوژی امور مالی» (financial technology) است، به شرکت‌ها یا استارت‌آپ‌هایی گفته می‌شود که در قرن ۲۱، بخش خدمات مالی را قبضه کرده‌اند. این شرکت‌ها در ارائه خدمات مالی به مشتری، از به‌روزترین تکنولوژی‌ها استفاده می‌کنند و با توجه به کم‌هزینه‌تر بودنشان، سرعت بالا در ارائه خدمات و راحتی استفاده، دست مؤسسات مالی سنتی مثل بانک‌ها را ازاین‌گونه فعالیت‌ها قطع کرده‌اند. عبارت «تکنولوژی امور مالی» از اوایل قرن جدید، در مورد خلاقیت‌های تکنولوژیک که درزمینهٔ ادبیات مالی، بانکداری خرد، سرمایه‌گذاری و حتی پول‌های رمزی مثل بیت‌کوین‌ها (bitcoin) صورت می‌گیرند، مورد استفاده قرار گرفته است. از زمان انقلاب اینترنت و انقلاب اینترنت موبایل، فین‌تک‌ها به‌سرعت رشد کرده‌اند. این استارت‌آپ‌ها هزینه‌ها را کاهش داده و به جایگزینی برای خدمات مؤسسات مالی سنتی تبدیل شده‌اند.

نرم‌افزار موبایلی که فین‌تک رابین‌هود (Robinhood) برای مبادلات سهام در اختیار مشتریان قرار می‌دهد، رایگان است. سایت‌های فین‌تک‌های پراسپر (Prosper) و لندینگ کلاب (Lending Club) که امکان قرض‌دهی نظیر به نظیر یا P2P را فراهم کرده‌اند، از طریق ایجاد رقابت میان قرض‌دهندگان و قرض‌گیرندگان، نرخ‌های بهره را کاهش داده‌اند؛ بنابراین به نظر می‌رسد رشد روزافزون فین‌تک‌ها، آشنایی با چگونگی عملکرد آن‌ها را برای به‌روز ماندن الزامی کرده است. احتمالاً بسیاری از مردم کشور، حتی نام فین‌تک را نیز تاکنون نشنیده‌اند. نامی که تا سال‌های آینده مرزهای ارائه خدمات مالی را جابه‌جا خواهد کرد و تا به امروز نیز، در این کار موفق بوده است؛ بنابراین بر آن شدیم که در گزارشی چند صفحه‌ای، هر آنچه برای آشنایی با این استارت‌آپ لازم است بدانید را به‌طور خلاصه و منسجم بیان کنیم.

در این پرونده فین‌تک‌ها را زیر و رو خواهیم کرد. تقریباً هرچه را که باید برای یافتن دیدی وسیع درباره فین‌تک‌ها دانست، در اینجا جمع‌آوری کرده‌ایم. این گزارش چندصفحه‌ای خلاصه‌ای از مهم‌ترین و معتبرترین گزارش‌های سال‌های اخیر در مورد فین‌تک‌هاست که هر سال در چندصد صفحه جمع‌آوری و منتشر می‌شوند. ما در اینجا سعی کرده‌ایم مهم‌ترین نتایج این گزارش‌ها را به همراه نمودارهایی که توجه به آن‌ها، قدرت تجزیه‌وتجلیل در مورد فین‌تک‌ها را برای خواننده فراهم می‌آورد، ارائه کنیم. در این پرونده به ویژگی‌های فین‌تک‌ها پرداخته‌ایم. اینکه چه چیزی باعث می‌شود فین‌تک‌ها در ترکیب تکنولوژی و امور مالی موفق شوند. همچنین حوزه فعالیت‌های این استارت‌آپ‌ها نیز بررسی شده‌اند.

به علاوه، فین‌تک‌هایی را که در هر حوزه از بهترین‌ها هستند معرفی کرده‌ایم. نمودارهایی شامل اطلاعاتی در مورد گردش مالی فین‌تک‌ها، سهم آن‌ها از درآمد خدمات بانکی و سهم آن‌ها در هر بخش از خدمات‌رسانی مالی نیز آورده شده‌اند. همچنین به تعدادی از کشورهایی که فین‌تک‌ها در آن‌ها رشد یافته‌اند نیز پرداخته شده است. به علاوه آینده فین‌تک‌ها در کشورهای مختلف جهان نیز با ارائه آمار معتبر گزارش‌های جهانی، مورد بررسی قرار می‌گیرد. فرصت‌ها و چالش‌های پیش‌روی فین‌تک‌ها و همچنین مسئله امکان همکاری آن‌ها با مؤسسات مالی سنتی و بانک‌ها نیز مورد بحث واقع شده‌اند.

برخی از بزرگ‌ترین فین‌تک‌های جهان

طی دهه گذشته، از یک طرف انقلاب اینترنت و تلفن‌های هوشمند و از طرف دیگر، رشد پرشتاب نیاز به دریافت سریع خدمات مالی، این فرصت را برای کارآفرینان به وجود آورده است که استارت‌آپ‌هایی را از ترکیب این دو، به وجود آورند. حاصل بهره‌بری از این فرصت که اقتصاددانان آن را «منفعت ناقص» می‌نامند، ظهور شرکت‌هایی به نام «فین‌تک» است. شرکت‌هایی که با استفاده از تکنولوژی به‌روز دنیا و متخصصان حوزه خدمات مالی، تقریباً دست بانک‌ها و مؤسسات مالی سنتی را از بسیاری از خدماتی که به مشتری ارائه می‌کردند، قطع کرده‌اند؛ آن هم به‌صورت سریع‌تر، بهتر و ارزان‌تر. ظهور روزافزون فین‌تک‌ها نه‌تنها برای مشتریان و مدیران فین‌تک‌ها سودمند است، بلکه مؤسسات مالی سنتی نیز با مدیریت درست می‌توانند آنچه به‌عنوان تهدید برایشان قلمداد می‌شود را به فرصتی برای درآمدزایی بیشتر تبدیل کنند. فقط نیاز است هم بخش خدمات مالی سنتی و هم سیاست‌گذار، استراتژی‌های مناسبی را برای استفاده از فرصتی که فین‌تک‌ها برای رشد اقتصاد به وجود آورده‌اند، به کار گیرند.

فین‌تک یا تکنولوژی مالی (Financial Technology) حوزه‌ای از خدمات مالی است که بر پایه تکنولوژی شکل می‌گیرد. فین‌تک به استارتاپ‌ها، شرکت‌های دیجیتالی و یا حتی شرکت‌های مالی که از قدیم فعال‌اند و با استفاده از تکنولوژی‌های جدید خدمات مالی ارائه می‌دهند، مربوط می‌شود.

رشد فین‌تک در حوزه مالی روش کار بسیاری از کسب‌وکارها را برای همیشه تغییر می‌دهد. بر اساس گزارشی از اکسنچر (Accenture) سرمایه‌گذاری جهانی در حوزه فین‌تک از ۹۳۰ میلیون دلار در سال ۲۰۰۸ به بیش از ۱۲ میلیارد دلار تا ابتدای سال ۲۰۱۵ افزایش یافته است و در این بین اروپایی‌ها بیشترین رشد را در این حوزه با ۲۱۵ درصد یا ۱٫۲۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴ داشته‌اند.

در واقع کاری که استارت‌آپ‌های حوزه فین‌تک با استفاده از تکنولوژی انجام می‌دهند این است که خدمات مالی فعلی را با هزینه‌ای پایین‌تر و همچنین با استفاده از راهکاری بر پایه IT و تجربه‌ای جدید و ساده به افراد ارائه می‌دهند.

اغلب مردم فین‌تک را استارت‌آپ‌هایی می‌دانند که می‌خواهند بانک‌ها و مؤسسات مالی را از صحنه حذف کنند و سبک جدیدی از خدمات مالی را ارائه دهند؛ اما باید بدانیم که این حوزه فقط استارت‌آپ نیست. بازیگران این اکوسیستم همه بانک‌ها و مؤسسات مالی و شرکت‌های بزرگی هستند که به نحوی خدمات مالی ارائه می‌دهند.

حتی نباید شرکت‌های فراهم آورنده زیرساخت‌های موردنیاز برای ارائه خدمات مالی و انتقال وجه را از این زنجیره خارج کرد. همه این بازیگران با هم اکوسیستم موردنیاز استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های خدمات مالی را فراهم می‌کنند تا در انتهای زنجیره آنچه ارزشمند است به دست مشتریان بانک‌ها برسد.

برای مثال می‌توان در هریک از حوزه‌های فین‌تک، به شرکت‌های فعال و مطرح زیر اشاره کرد:

بترمنت (Betterment) در حوزه سرمایه‌گذاری

پراسپر (Prosper) در حوزه وام‌دهی فرد به فرد

استرایپ (Stripe) در حوزه انتقال وجه و پرداخت

موون (Moven) در حوزه بانکداری فردی

لیموناد (Lemonade) در بخش بیمه

حوزه‌های مختلف فین‌تک

حوزه‌های مختلف فین‌تک

اگر به روند فین‌تک نگاهی بیندازیم در حال حاضر بیشتر فعالان این اکوسیستم بر ارائه خدمات B2C تمرکز دارند. ولی در آینده انتظار می‌رود که در سایر بخش‌های این حوزه مثل ارز دیجیتال، بازار تسهیلات، ضمانت و همچنین حوزه B2B نیز فعالان بیشتری وارد شوند.

جمع سپاری

اپلیکیشن‌ها و برنامه‌های مالی در حوزه جمع‌سپاری فین‌تک، به افراد با ایده‌های بزرگ کمک می‌کنند تا بتوانند در کمترین زمان سرمایه موردنیاز برای اجرای پروژه‌هایشان را به دست بیاورند. این سرمایه از هر نقطه‌ای از جهان و توسط افرادی که حتی تاکنون ندیده‌اند جمع می‌شود. جمع‌سپاری روش جایگزین مدل سنتی است که در آن افراد ماه‌ها می‌بایست با سرمایه‌گذار یا بانکی برای وام مذاکره می‌کردند. امروز کارآفرین‌ها از پنجره‌ای به اسم اینترنت متشکرند چراکه با جادوی جمع‌سپاری می‌توانند در کمتر از چند هفته سرمایه موردنیازشان را برای شروع کار به دست بیاورند.

انتقال وجه بین‌المللی

حوزه دیگری از فین‌تک است که توسط تکنولوژی و نوآوران بسیار تغییر کرده است. انتقال وجه ارزی از طریق کانال سنتی آن بسیار پرهزینه و زمان‌بر است. ترنسفر وایز (TransferWise) راهکارهای انتقال وجه بین‌المللی سنتی را تغییری اساسی داده است. این برنامه به شرکت‌های کوچک و افراد اجازه می‌دهد تا با هزینه‌ای بسیار کمتر از مدل سنتی آن انتقال وجه انجام دهند.

دو مثال بالا نمونه‌هایی از حوزه‌های فین‌تک است که موجب انجام ساده و کم هزینه کارها شده است. با استفاده از این تکنولوژی افراد و شرکت‌ها می‌توانند در هزینه‌های خود صرفه‌جویی کنند و با همان سرعتی که انتظار دارند کارهای مالی خود را هم انجام دهند.

«فین‌تک»؛ تهدید یا فرصت

 اصولاً در برابر هر پدیده نوظهوری دو دیدگاه به وجود می‌آید، «فین‌تک‌ها» هم از این قاعده بیرون نبودند؛ عده‌ای آن‌ها را تهدید می‌شمارند و عده‌ای هم معتقدند بانکداری در دنیای دیجیتالی بدون آن‌ها معنایی ندارد. «فین‌تک» از تخلیص و ترکیب دو واژه «Financial technology» به معنای فناوری‌های مالی استخراج شده است و به شرکت‌هایی اشاره دارد که با کاربرد تکنولوژی تلاش می‌کنند خدمات مالی را کارآمدتر کنند. مرکز ملی تحقیقات دیجیتال (National Digital Research Centre) در دوبلین ایرلند فین‌تک را این‌گونه تعریف می‌کند: نوآوری در خدمات مالی؛ این عنوان برای نامیدن گستره وسیعی از اپلیکیشن‌های فناورانه به کار می‌رود که در بخش زیادی از ابتدا تا انتهای زنجیره ارزش محصولات مصرفی کاربرد دارند؛ همین‌طور تازه‌واردانی که بازیگران فعلی را به رقابت فراخوانده‌اند و نیز برای نامیدن پارادایم‌های جدیدی مانند بیت‌کوین استفاده می‌شود.

فین‌تک یکی از علاقه‌مندی‌های جدید سرمایه‌گذاران است و تبدیل به یکی از زمینه‌های مورد توجه کارآفرینان برای راه‌اندازی کسب‌وکارهای خلاقانه شده است. اینکه چه عنصری باعث شده پدیده‌ای به‌نام «فین‌تک» راهی در بین کسب‌وکارهای نوپای مالی بیابد، پاسخش مشتری است. امروزه دیگر مشتری حوصله انتظارکشیدن برای آماده‌شدن بانک برای ارائه سرویس موردنظرش را ندارد. در نتیجه برای ارائه‌کننده خدمات چاره‌ای جز تطبیق با این تکنولوژی‌ها وجود ندارد؛ به عبارت دیگر خدمات و نیازهایی وجود دارد که سرویس‌دهنده توانایی ارائه آن خدمات را ندارد و همین مسئله خود باعث ایجاد یک خلأ می‌شود. خلائی که این‌روزها عمدتاً به‌وسیله شرکت‌های «فین‌تک» پر می‌شود. گسترش این فناوری‌ها روند خیره‌کننده‌ای به خود گرفته است به‌نحوی‌که سرمایه‌گذاری جهانی در این حوزه از ۹۳۰ میلیون دلار در سال ۲۰۰۸ به بیشتر از ۱۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴ رسید.

 روند رشد «فین‌تک‌ها» در سال ۲۰۱۵ با شدت بسیار ادامه داشت به‌طوری‌که در این سال ۴۷ میلیارد دلار در این حوزه سرمایه‌گذاری شد؛ البته برخی از اتفاقات سیاسی مانند رأی مثبت بریتانیایی‌ها به برگزیت، نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و دیگر عوامل باعث شد در سال ۲۰۱۶ این روند روبه‌رشد متوقف شود و با اطمینان‌نداشتن سرمایه‌گذاران، کل سرمایه‌گذاری جهانی در فین‌تک‌ها کاهش یافت. گزارش جهانی ۲۰۱۷ فین‌تک‌ها نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۶ کل بودجه این حوزه با ۴۷ درصد کاهش به ۲۵ میلیارد دلار رسیده است؛ اما آیا این پدیده نوظهور می‌تواند سیستم بانکی را تحت‌تأثیر خود قرار دهد؟ بنا بر پیش‌بینی مؤسسه‌ای در آمریکا تا سال ۲۰۲۰ بیش از ۲۵ درصد بانکداری جهانی به‌وسیله استارت‌آپ‌های فین‌تک انجام خواهند شد. این روند همین حالا هم آغاز شده است و استارت‌آپ‌های فین‌تک بسیاری هستند که دارایی‌شان بیشتر از برخی بانک‌های سنتی است.

یکی از معروف‌ترین این استارت‌آپ‌ها «Pay Pal» است که به‌تنهایی به اندازه هشت بانک قدرتمند آمریکایی دارایی دارد و توانسته از طریق تسهیل انتقال پول به اقصا نقاط جهان طرفداران بسیاری بیابد. همچنین مطالعه دیگری که در سال ۲۰۱۶ انجام شده است به ما نشان می‌دهد که عوامل چهارگانه افزایش انتظارات مشتریان، وجود منابع ریسک‌پذیر (VC)، کاهش موانع ورود و نیز افزایش نوآوری‌های تکنولوژیک در رشد و توسعه «فین‌تک»ها مؤثر بوده‌اند. به‌نوعی که درحال‌حاضر به‌طور متوسط ۵۰ درصد از مشتریان بانک‌ها در جهان، حداقل از یک محصول «فین‌تک»ها استفاده می‌کنند. با اینکه «فین‌تک‌ها» در ایران نوظهورند اما در سال‌های اخیر به آن‌ها توجه خاصی شده است. علی کرمانشاه معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی در ششمین همایش سالانه بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت گفت: «ظهور پدیده فین‌تک‌ها ازجمله مصادیق و روندهای ایجاد تغییر در صنعت بانکی است». بااین‌حال هنوز برخی بانک‌ها در این حوزه فعال و حامی و برخی دیگر منفعل هستند. یکی از دلایل استقبال‌نکردن از «فین‌تک‌ها» آن است که هرگونه تغییر در نظام بانکی برای بانک‌های کشور دشوار است. بانک‌ها برای اینکه بتوانند تکنولوژی جدیدی را به ساختار خود اضافه کنند، باید مسیر بوروکراتیک پیچیده‌ای را طی کنند.

علاوه بر این از اقتصاد غیرآزاد و مشکلات نگرشی و فرهنگی هم به‌عنوان سایر عوامل عدم استقبال بانک‌های ایرانی نام برده می‌شود. در کنار تمام این موانع موجود به نظر می‌رسد که استقبال از «فین‌تک» برای بانک‌ها مثمر ثمر باشد چراکه هزینه تولید و توسعه محصولات و سرویس‌های جدید برای بانک بالاست و به نفع بانک است تا از سرویس‌های خدماتی «فین‌تک‌ها» استفاده کند. یکی از بزرگ‌ترین فرصت‌ها برای رشد فین‌تک‌ها در ایران فراوانی موبایل‌های هوشمند از یک سو و افزایش ضریب نفوذ اینترنت از سوی دیگر است. آمارها نشان می‌دهد تعداد کاربران اینترنت در ایران رو به افزایش است به‌طوری‌که از ۲۳ میلیون نفر در سال ۲۰۰۸ به ۵۶, ۷ میلیون نفر در ۲۰۱۶ افزایش یافته است، معنای دیگر این رقم یعنی رشد حدوداً دوونیم‌برابری! اگر نظام بانکی ایران پدیده تازه‌وارد «فین‌تک‌ها» را جدی بگیرد و با نگاه واقع‌گرایانه به این نوزاد بنگرد، قطعاً خواهد توانست آنچه را امروز در قالب یک تهدید و برهم‌زننده نظم موجود در بخش‌های مختلف نظام مالی و پولی اعم از پرداخت‌های خرد، انتقال وجه، وام، مقایسه و فروش آنلاین انواع بیمه‌نامه‌ها، افزایش سرمایه و مدیریت دارایی و… را تبدیل به یک فرصت کند.